1. Van het bestuur

Inleiding

Aan het schooltuinseizoen 2018 hebben weer iets meer leerlingen deel genomen dan vorig jaar. Onze ruim 70 vrijwilligers hebben met hun geweldige inzet 680 schooltuintuiniers de eerste beginselen van het tuinieren bijgebracht. Aan het einde van het seizoen vertrekken deze tuinders met veel extra kennis over moestuinieren. Vrij naar Foppe Brouwer, uit het programma “weer of geen weer”,  door de VLS bijgespijkerd over “Alles wat leeft en groeit en ons altijd weer boeit”.

Het werk van de VLS wordt mede mogelijk gemaakt door de (financiële) ondersteuning door de Gemeente Leiden en bijdragen van Fonds 1818, WOZ fonds Leiden, het Oranjefonds en onze vrienden.

In 2018 is de VLS verder gaan werken met het thema “van bodem tot bord” waarbij wordt aangesloten bij het project “Jong Leren Eten” doel van dit project is om ook via het schooltuinwerk kinderen en jongeren in aanraking te laten komen met informatie en activiteiten over voeding. Daarmee leren zij op een praktische manier gezonde en duurzame keuzes maken. 

In dit seizoen is de vereniging daadwerkelijk gestart met het aanbieden en ontsluiten van het Schooltuineiland in “het verwonderpaspoort”. Kijk eens op www.verwonderpaspoort.nl . Op 16 april 2018 heeft ook de VLS het convenant ondertekend waarmee de samenwerking tussen de scholen en de partners in “het verwonderpaspoort” is bekrachtigd.

Alle schooltuin complexen hielden in juni weer hun open dagen, deze werden door de leerlingen en hun familie uitgebreid bezocht. Niet naar de Schooltuinen geweest? Dit jaar heeft u zeker weer een kans.

Bestuur

Bestuurssamenstelling:

De heer Alexander C. Geertsema, voorzitter (benoemd 2008, herbenoemd 2014, 2015, 2018 tot 2021)

Mevrouw Marianne Kooijmans, secretaris (benoemd 2015, herbenoemd 2018 tot 2021)

De heer Ton van Zijp, penningmeester (benoemd 2002,herbenoemd 2014, 2017, 2018, of tot bij opvolger)

De heer Ton Lommers, lid / voorzitter centrale schooltuiniercomissie CSC, (benoemd 2005,herbemoemd 2014, 2017, 2018, of tot bij opvolger)

Mevrouw Marlieke Spijker, lid (benoemd 2016, tot 2019)

Mevrouw Marian Kathmann, adviseur / centrale coördinator.

Ledenvergaderingen en bestuursvergaderingen

De vereniging heeft in het verslagjaar twee leden vergaderingen gehouden. Op donderdag 7 maart 2018de jaarlijkse algemene ledenvergadering en op woensdag 14 november 2018de najaarsvergadering.

Het bestuur vergaderde dit jaar zes keer en wel op 18 januari, 22 februari, 5 april, 1 juni, 13 september, 29 november.

Diversen

Het schooltuinseizoen is op dinsdag 3 april geopend met het alom vermaarde en gewaardeerde paadjes trappen op de Distelvink in de Stevenshof, door mevrouw Jeanette Hendriks van het WOZ – fonds om te bedanken voor het door het fonds ondersteunde grondverbeteringsproject op deze schooltuin.

Met veel inspanningen is het ook in het verslagjaar gelukt om vrijwilligers te werven voor onze vereniging. Het aantal vrijwilligers is desondanks iets terug gelopen. Mocht na het lezen van (een gedeelte) dit verslag uw interesse in de Vereniging Leidse Schooltuinen zijn gewekt en u meer informatie over onze geweldige vereniging wilt hebben bezoek dan onze website http://www.schooltuinenleiden.nl of neem contact op met de coördinator van één van de schooltuinen of één van de bestuursleden.

In het verslag jaar hebben, op verzoek van onze vrijwilligers, ook weer een aantal scholingsprojecten plaatsgevonden. Een introductiecursus Schooltuinieren, een Ehbo opfriscursus en een bijeenkomst voor het uitwisselen van educatieve vaardigheden.

Natuurlijk hebben we ook dit jaar weer deelgenomen aan de Hortus plantenmarkt op zaterdag 11 mei, ook stonden we op de markt “Leiden voor gevorderden” in november en participeerden we bij diverse activiteiten georganiseerd door iDOE: contactpunt voor vrijwillige inzet.

De Vereniging Leidse Schooltuinen is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) waardoor een gift aan onze vereniging voordelig is. Als u de VLS op een andere wijze met werk of in natura wilt ondersteunen overleggen wij daar graag met u over.

Het IBAN nummer van de VLS is NL 77 INGB 0005 7003 91.

Alexander C. Geertsema

Voorzitter

06-53120100

3. Verslag over de website.

Onze website bestaat inmiddels 8 jaar. In juli 2010 is hij opgestart via 123website.nl.

Doel van de site is nog steeds om onze vereniging voor een groter publiek te presenteren en de ouders en  de tuinierende kinderen de mogelijkheid te bieden het tuinplan, het programma en de filmpjes thuis te bekijken.

Naast de webmaster zijn er een paar vrijwilligers die helpen met het invoeren van teksten en foto’s. Dit jaar blijkt dat alle complexen minder nieuwe teksten en foto’s hebben toegevoegd.

De drie grootsten hebben wel hun tuinplan actueel toegevoegd.  De pagina van de Zilverdistel is niet up to date. Laatste info is van 2017. Melkdistel heeft ook alleen algemene info. 

Op dit moment heeft de website  59 (van de 60) pagina’s, 26 korte filmpjes en onze nieuwste schooltuinfilm 2016 die via You-tube bekeken kunnen worden.

Elke tuincomplex heeft een eigen info pagina en een fotoalbum.

Daarnaast hebben we een startpagina, info over het schooltuinieren, het laatste nieuws, geschiedenis VLS, vanuit het bestuur, deelnemende scholen, Jaarthema’s, VLS 85 jaar 2011, Contactpagina, werving vrijwilligers,  sponsors gezocht, inschrijving scholen,  linkpagina, de tuinlessen 2014 (tot aan de zomervakantie van de Akkerdistel) is nog steeds Werk in uitvoering en het Goudsbloemenproject.

In december 2015 heb ik een nieuwe pagina voor Vacatures toegevoegd helaas hebben we nog geen reactie op onze vragen gekregen. Denk dat we de pagina kunnen afstoten omdat we op deze manier geen vrijwilligers werven.

In 2016 zijn vier nieuwe pagina’s toegevoegd:

Moestuinfilmpjes, Schooltuinfilm 2016, Thema Bonen 2016, VLS 90 jaar! 2016 (nog maar

3 foto’s)

Dit jaar de pagina met ons jaarthema: Van Bodem tot Bord. De bedoeling was om hier diverse recepten toe te voegen van groenten die de kinderen in hun tuintje verbouwen. Verder dan de tuinkers zijn we niet gekomen.   Ook dit jaar zijn we daar niet verder mee gegaan. Wellicht dat we komend jaar iemand kunnen vinden die zich daarmee bezig wil houden.

Ook dit jaar hebben we een paar  vragen of verzoeken via onze contactpagina ontvangen.

Ze werden doorgestuurd naar het bestuur, de centrale coördinator en indien van toepassing naar coördinatoren van de diverse schooltuincomplexen.

  Het aantal bezoekers

Om het aantal bezoekers per week te kunnen bijhouden kreeg ik sinds 2 mei 2014 elke week het aantal bezoekers per mail toegestuurd. 

Dit jaar hadden we in week 13 (30 mrt) met 1078 de meeste bezoekers en met  376 bezoekers in week 38 (21 sept.) de minste bezoekers.

13-02-2012  was     57.485,   per jaar

02-12-2013   was  196.499,   139,014

23-11-2014   was  305.772,   109.273

 02-01-2016  was  417.048,   111,276

01-01-2017   was  461.533,    44.485

21-11-2017   was  495.160.    33.627

06-10-2018   was  525.037     29.877

Onze film is 1393 keer bekeken. Opnieuw valt het op dat de fotopagina van de Distelvink veel meer wordt bekeken dan de andere pagina's. Dit was voorgaande jaren ook al opgevallen. De reden hiervoor is niet bekend.  

Sinds twee jaar kunnen geïnteresseerden via onze contactpagina onze statuten, huishoudelijk reglement en jaarverslag opvragen. Tot nu toe zijn er geen verzoeken binnen gekomen. Op verzoek van de belastingdienst is het jaarverslag van 2018 nu wel grotendeels op deze pagina geplaatst. 

Geschreven door Marion Eijsink

De Akkerdistel (Cronesteyn)

Tuinplan en tuinprogramma

Na de rust van de winter, waarin een aantal klussen gedaan is zoals het restaureren van de dakpalen van de kring en het vernieuwen van de compostvakken, werd een nieuw tuinplan opgesteld.

We handhaafden de gewassen van vorig jaar maar de indeling verschilde per akker.

We hadden per dag van de week een aangepast tuinprogramma omdat vooral de maandag zoals elk jaar meer uitval had door Pasen en Pinksteren. Maar ook met de jaarlijkse sponsorloop en studiedagen moesten we rekening houden. Gelukkig zijn voor de zomervakantie alle lessen doorgegaan omdat we prachtig weer hadden. Na de zomervakantie zijn op de woensdag door noodweer en staking van de scholen 2 lessen uitgevallen.

Start van het 30ste schooltuinseizoen

Zoals elk jaar moeten de tuintjes voor de 1^e lessen uitgezet worden. Dit vergt altijd een behoorlijke voorbereiding. Maar met voldoende vrijwilligers is het uiteindelijke uitzetten in een ochtend gelukt.

Ondanks dat we dit jaar 30 jaar bestonden werd de officiële opening van het schoolseizoen op de schooltuin in de Stevenshof gehouden omdat daar extra is geïnvesteerd in bodemverbetering waarbij we werden geholpen met een grote donatie. De enige aandacht die wij zelf aan onze verjaardag hebben besteed bestond uit een BBQ voor de vrijwilligers op 22 juni. Een gezellige avond met mooi weer. Eigenlijk iets dat je elk jaar met elkaar zou kunnen organiseren. Goed voor de teambuilding.

Er is een start gemaakt met het verzamelen van foto’s en teksten voor een jubileumboekje van de Akkerdistel. In de winter zal daar verder aan gewerkt worden. 

Groei van gewassen

Dit jaar besloten we vooral voor de maandag en dinsdag meer zelf voor te zaaien om de opkomst van enkele gewassen beter te kunnen garanderen. Het betrof 3 soorten courgettes, maïs, zonnebloemen, diverse soorten afrikanen en zinnia’s. 

De woensdaggroep wilde zoveel mogelijk alles direct in de tuintjes zaaien onder flessen kappen. Experimenten van voorgaande jaren werden nu uitgevoerd in de kindertuintjes. Met wisselende resultaten. Maar overwegend positief. Het scheelde veel werk en ruimte in de kas.

Wel kregen de in de kas opgekweekte courgetteplanten eerder vruchten. 

De meeste gewassen die voor de zomervakantie te oogsten waren hadden eengoede opbrengt. Helaas door de droogte en hoge temperaturen tijdens de zomervakantie moesten we veel meer sproeien dan we ooit hebben gedaan. De bonen mislukten mede door een familie nijlganzen. Toen de jongen konden vliegen vertrokken ze. De courgettes deden het fantastisch. Een paar vrijwilligers hebben, in de zomervakantie, 4 weken achter elkaar heel veel courgettes geplukt voor de voedselbank. De zonnebloemen en maïs waren al tijdens de vakantie rijp en werden al snel leeggegeten door de halsbandparkieten, ratten  en andere zaadeters. De flessenkappen die we over de rijpende maïskolven hadden geschoven bleken nu door de halsbandparkieten en de ratten er af getrokken of gewipt.

De bietjes werden veel minder groot dan vorig jaar en ook de preien waren geen succes. Veel prei werd niet meegenomen naar huis omdat de larven van de preivlieg veel schade had veroorzaakt waardoor ze er onsmakelijk uitzagen.

Dit jaar hadden we voor het eerst diverse soorten afrikanen van hele kleine tot hoge afrikanen. Samen met de goudsbloemen en de zinnia’s gaf dat op sommige delen van de tuinen een prachtig kleurig gezicht.   

De dahlia’s die we al jaren laten overwinteren op onze zolder deden het weer prachtig. Daarnaast kregen we ook dit jaar weer nieuwe soorten van het bestuur en van een kennis van een van onze vrijwilligers. Helaas waren die laatsten minder geschikt voor de bijen.  Desondanks zijn we blij met de kosteloze aanvoer. Voor de kinderen en enkele vrijwilligers maakt het niet uit die hebben naar hartenlust geplukt en gingen met prachtige bosjes naar huis.

Onkruid
Door de droogte hadden we tijdens de zomer veel minder werk met het onkruid wieden dan voorgaande jaren. Na de droogte maakten we een ongekende wedergeboorte van diverse planten en kruiden mee. Het knopkruid stond in november kniehoog. Niet minder geworden na de grote opruimactie van vorig jaar. Volgend voorjaar zoveel mogelijk schoffelen zodra het opkomt is de beste remedie.

Projecten (speciale lessen)
Er was voor alle dagdelen een tuinprogramma gemaakt met diverse projecten. Door lesuitval liepen niet alle lessen synchroon en was aanpassing per dagdeel nodig. De dinsdaggroep had de minste lesuitval.

Het belevingspad is iedere keer weer een bijzondere ervaring voor de kinderen, en tijdens de open avond ook voor de ouders.

Het maken van kruidenazijn blijft een feest voor alle zintuigen. 

In het kader van Nederland Zoemt hebben we op de schooltuin hieraan extra aandacht gegeven door uitleg te geven bij de bijenkijkkast en het mestelbijenhotel. Kinderen konden zelf aan de hand van determinatiekaarten verschillende soorten wilde bijen determineren en sommigen durfden zelfs een hommel te aaien. Daarnaast werd door vrijwilligers van de Akkerdistel die op imkercursus zitten een gastles verzorgd aan kinderen van de Arcade.

Naast de peulvruchten- en oogstles was er diverse malen iets lekkers te proeven tijdens de lessen, zoals toastjes met tuinkers, frambozenjam, druivensap van eigen druif, stoofpeertjes en -appeltjes, en natuurlijk soep gemaakt van oogst uit eigen tuin.  Indien de tijd het toeliet werden er extraatjes aan het eind van een les gedaan, zoals bijvoorbeeld een zoekopdracht met kleurenkaartjes, of een memoryspel met behulp van voorwerpen in eierdozen.  De slootjeslessen op de maandag  en dinsdag waren weer geslaagd.

De goudsbloemles was ook dit  jaar weer een succes. De kinderen plukten dit keer alle lintblaadjes die we droogden in de broeikas. De zalfproductie is een taak van de vrijwilligers die daar weken mee bezig zijn. Voor elk kind was er weer een potje zalf om mee naar huis te nemen.

Tuinouders

Door meer duidelijkheid wat betreft hun taken tijdens de lessen bleken vele tuinouders bereid te helpen en kwamen sommigen zelfs in de vakantie om meerdere tuintjes te onderhouden.  Onschatbaar is hun begeleiding van de kinderen op weg naar en van de tuin en ook tijdens de lessen. Sommigen zijn hele goede vrijwilligers geworden. Ook dit jaar hebben we er enkelen gevraagd ons team te versterken. We zullen het zien ….

Andere partners

Robert Averink met zijn jongens onderhouden al jaren de algemene delen zoals de het ploegen van de akkers, snoeien van de heggen, de fruitbomen, de oevers van de sloten en vijver en het gras.

Voor het grote gereedschap en machines bouwde hij een afdak tegen de bijenstal aan. Zo kunnen wij de Doevestate beter gebruiken.

Wijnvereniging Matilo gebruikt sinds 3 jaar onze Doevestate tussen oktober en maart voor hun wijnproductie.

Overige activiteiten
Op 27 juni werd een open avond gehouden waarop kinderen hun tuintjes aan familie en kennissen konden laten zien en er diverse activiteiten werden georganiseerd zoals het rollen van waskaarsen, cup-cakes versieren, een speurtocht over de hele tuin en het opnieuw beleven van het belevingspad. Ook werden er planten verkocht.  Met een deel van de opbrengst konden we de roti maaltijd betalen die we gezamenlijk voor de openavond hebben gegeten. Een traditie die we graag in ere houden. Evenals onze boerenkoolmaaltijd waarmee we het schooltuinseizoen afsluiten. Een kleine groep vrijwilligers blijft het hele jaar rond actief op de tuin. Er is altijd wel wat te doen.

Wensen voor komend jaar

-      Nieuwe vrijwilligers die naast het begeleiden van de  schooltuinlessen ook mee willen helpen met het onderhoud van andere onderdelen van onze tuin.

-      Dat de constructie van de kring gerepareerd zal worden

-      Dat de Doevestate een verfbeurt krijgt.

-      Dat de omheining van de Beestjestuin onderhouden wordt

-      Dat het asfalt bij de aanhechting van onze toegangsbrug wordt gerepareerd

-      Nieuwe laag schelpen aanbrengen op de paden van oa de Vlindertuin in combi met NL-doet.

Geschreven door Marion Eijsink

De Distelvink (Stevenshof)

Het jaar 2018 was een woelig jaar voor de Distelvink. Met langdurige droogte en donderende onweersbuien, grote en drukke klassen en ernstige ziekten en ziekenhuisopnamen van vrijwilligers. Dwars door dit alles heen werkte het team gestaag door. Vrijwilligers die stug doorspitten en sproeiden, die de lessen voorbereidden en handdoeken wasten, en vrijwilligers die de tuin vol vrolijke bloemen zetten en voor elkaar insprongen als er weer eens iemand uit viel. Veel dank voor een

ieders inzet!

Voorbereidingen .

Dankzij subsidie van het WOZ Fonds en Fonds 1818 konden we in het voorjaar een grondverbeteringsplan uitvoeren: de grond werd beter doorlaatbaar gemaakt met het lichte lavazand en er werd een speciaal mestprogramma doorgevoerd.

Het was hard nodig dat het tuinhuis – waar we onze lessen geven - eens een grondige opknapbeurt kreeg. In het begin van het jaar werd daarom alles leeggeruimd, en alle muren en deuren kregen van de vrijwilligers een frisse verflaag. Het grote prikbord kreeg een nieuwe tapijtbekleding.

De scholen

Alle vier de scholen in de Stevenshof deden weer mee. En vanuit het speciaal onderwijs: drie groepen van Het Metrum. De Anne Frankschool kwam met groep 6 en de NOVA-klas. De Stevenshofschool en ’t Klankbord kwamen met een dubbele klas. Bij elkaar zo’n 150 leerlingen.

Voor een dubbele klas moet er ook een dubbele bezetting vrijwilligers zijn, minstens vier tegelijkertijd en eigenlijk meer. En de les zelf moest qua lesgroep efficiënt worden opgedeeld. Dat was even plannen en schuiven, maar meestal het lukte het.

Het blijft opmerkelijk dat de kinderen van de ene school veel rustiger en oplettender zijn dan die van de andere. We leren in de loop der jaren hoe langer hoe beter hoe we met onrustige kinderen om moeten gaan. We zijn bijvoorbeeld altijd blij als er bij een les vaders, moeders of grootouders meekomen. Ook dit jaar kwam bij vrijwel elke klas een vast aantal ouders trouw mee. We zetten ze dan bij de les gelijk in (een truc uit de schooltuincursus!) voor het uitdelen van de bakjes met zaden, het begieten van tuinen en het helpen met oogsten. Verder hanteren we de vaste regel dat de pedagogische verantwoordelijkheid altijd ligt bij de juf of meester, niet bij ons. Maar ook een juf of meester kan worstelen met de discipline. Dat is jammer, want de kinderen zien daardoor ook veel oogst over het hoofd: we vonden nog veel uien, worteltjes, bietjes en ook bonen. Wellicht moeten we voor het komend jaar eens nadenken hoe we onze lessen samen met de leerkrachten beter kunnen structureren. Zodat we ook we ook non-verbaal de kinderen kunnen leiden waar we ze naar toe willen hebben.

De lesprojecten waren in dit jaar van krapte op het vrijwilligersfront soms lastig te organiseren. We boden de volgende projecten: bodemdiertjes, de grondles, kruidentuin/kruidenazijn, de bonenles, het bomenpad, de waterdiertjesles, bijenles, goudsbloemenzalf maken, graanles, en tot slot de soeples. In de evaluatie tijdens de laatste les werden vooral deze projecten genoemd (over de waterdiertjes zowel positief: hartstikke leuk! , als negatief: ajakkes!).  Er is apart aandacht besteed aan onkruid (wortelonkruid en zaadonkruid), zintuigen en plukbloemen. Het zaden verzamelen met de kinderen is er bij ingeschoten. Wel zijn er zaden uitgedeeld.

Het blijken vaak de projecten te zijn die kinderen de kans geven een totaal andere kant van zichzelf te laten zien. Zo was er een vast groepje jongetjes die, als je niet uitkeek, graag in de kruidentuin joelend op kikkerjacht wilden gaan. Maar dat zelfde groepje zat bij de soeples een kwartier lang elkaar op te jutten om de courgettes in zo klein mogelijke stukjes te snijden. En de grootste druktemaker boog zich in volle concentratie een kwartier lang op het fijnsnijden van een ui, iets wat hij blijkbaar nog nooit eerder gedaan had. Ook een wedstrijd blind rode en gele tomaten proeven bleek een groot succes. Die proeverij houden we er dus in. En de graanles blijkt elk jaar weer een inkopper te zijn. Vooral van het samen graan malen met gegroefde stenen en molentjes kregen de kinderen maar niet genoeg.

Het Metrum apart

Het Metrum (speciaal onderwijs) heeft groepstuinen, waarin we zo veel mogelijk het algemene tuinprogramma volgen. Maar we hebben ook in de klas gezaaide groente uitgeplant. Vooral de tomaten gaven een indrukwekkend resultaat. En een dikke courgette was natuurlijk altijd imponerend. Tip van de leerkrachten: we kunnen beter in nog kleinere, roulerende groepjes werken.

Hoogtepunten

De werkzondag en vooral de midzomeravond waren dit jaar uitzonderlijk druk bezocht. Overal waren ouders en kinderen druk bezig in de tuintjes. Naast de bloemenkransen werd de midzomeravond extra opgeluisterd door een gelegenheids-fluitensemble, bestaande uit volwassenen en kinderen, die een mooi concert gaven. En dan waren er de uitbundig bloeiende bloemen, de torenhoge zonnebloemen en de enorme hoeveelheid dikke courgettes die we deze zomer hebben geoogst. Die gaven we weg: aan de voedselbank, de dierenweide en de buurt. Maar toch is het jammer dat er in de zomer weinig kinderen zijn die zelf die courgettes oogsten. Kunnen we daar niet iets op verzinnen?

De Distelvlinder (Tuin van Noord)

Tuinplan, tuinprogramma

Door het aantal kinderen lagen de tuintjes dit jaar met de achterkanten tegen elkaar aan. We hebben dit jaar gewerkt met 1 voorbeeldtuin per groep en verder wisseltuinen. Dit heeft met wisselend succes gewerkt. Achter de heg hadden we nog extra tuinen aangelegd voor geval van nood. Het was dit jaar extreem warm en droog, er is dan ook veel gesproeid. De bonen deden het ook dit jaar niet goed, de aardappelen waren klein, maar dat maakte de kinderen niet uit. De oogst van tuinkers en radijs was goed. Ondanks de droge zomer hebben de kinderen ook flink wat courgettes kunnen oogsten. De prei bleef soms wat dun en ook de maïs was een wisselend succes, de halsbandparkieten wisten de kolven weer te vinden ondanks de flessen. De dahlia’s deden het uitstekend, alleen wat later. De kinderen hebben echter wel leuke bosjes bloemen mee kunnen nemen. Door de droge zomer en al het wieden van de vrijwilligers was de tuin niet zo’n oerwoud als anders na de grote vakantie. De lathyrus deed het niet goed dit jaar, waarschijnlijk te vaak op de zelfde plek gezaaid. Ook dit jaar hadden we weer een naambordjeswedstrijd, iets wat de kinderen aanzet tot het maken van leuke bordjes.

Tuinvrijwilligers

Op de Distelvlinder hebben we een enthousiaste groep van 20 vrijwilligers. Nieuw dit jaar waren Karel op de dinsdag- en donderdagmorgen en Heleen (Swart) op de woensdag. Zij zijn al aardig ingeburgerd en wij zijn blij met hen. Halverwege het seizoen kwam Rilly ons nog versterken op de donderdagmorgen, zij helpt met wieden.

Afgelopen winter werden de winterklussen zowel op de dinsdag als op de woensdag aangepakt.

En in het seizoen waren Henk en Kirsti ook nog vaak op zaterdag aan het werk in de tuin.

17 oktober hebben we de afsluitende evaluatie vergadering gehad, waarbij de meeste vrijwilligers aanwezig waren. Deze keer hebben we eerst in groepjes overlegd en daarna plenair geëvalueerd. Helaas gaan we nu dit jaar afscheid nemen van Uka, zij gaat verhuizen naar Zwolle om dichter bij haar zoon, schoondochter en kleinkinderen te wonen. In november hebben we haar afscheidsavond.

Overige activiteiten

De open avond was een groot succes: een grote opkomst en prachtig weer. Voor de grote vakantie hebben we een open zondag gehad. Op zaterdag 14 juli hebben we meegedaan met de buurtcamping die georganiseerd was in het park van Noord. De gasten konden die middag bij ons een kijkje nemen. Aanvankelijk kwam het wat traag op gang, maar er zijn toch aardig wat mensen geweest.

Ze hebben genoten van de rondleiding over de tuin, kruiden, bijen, proeven en de kleintjes vonden vooral het modderpad erg leuk, ze zaten er zelfs midden in. Dit was ook mogelijk door het prachtige weer.

Dit jaar zijn er een aantal wiedavonden gehouden. Volgend jaar weer, maar dan ook ouders vragen.

Verder hadden we de gebruikelijke projecten zoals: bodem, beestjes, zintuigen, zaden, slootjes, goudsbloemzalf, kruidenazijn en het soepproject. Door de warmte en droogte bleven de wormen verborgen voor de kinderen, maar er waren wel vlinders, lieve heersbeestjes en bijen. Het slootjesproject was dit jaar voor de grote vakantie, hierdoor minder waterdiertjes, maar nu had Uka een selectie in verschillende kommen klaargezet op tafels in het lokaal en konden de kinderen in groepjes rustig alles bekijken.

Plannen en wensen voor volgend seizoen:

Aandacht voor drainage, planbemesting en verbeteren stugheid van de kleigrond.

Onderhoud buitenkranen.

Aanschaf tarp in verband met overmaat aan zon in prieel.

Vervangen van 1 a 2 kruiwagens en aanschaf steenwagen.

Aanschaf slijptol voor slijpen schoffels.

2^e Sproei installatie voor achterste deel tuin.

Aanschaf tweede opklaptafel met twee banken.

Vervanging koelkast door tafelmodel.

We zijn blij met de tweede composthoop, maar het blijft een aandachtspunt in verband met de kweek, aardappelloof en heerrmoes.

Lathyrus verplaatsen in verband met wisselteelt.

Kwaliteit sproeiwater in de gaten houden, geen water in de slangen laten staan.

Geschreven door Hetty Laterveer – van Kesteren

De Melkdistel (Matilo)

Op Matilo tuinierden 2 groepen van de Arcade met in totaal 49 leerlingen. We hebben het jaar weer afgesloten met een goed gevoel, al kon het wel eens moeilijk zijn als er iets vernield was, of de regen steeds maar niet kwam. 49 kinderen hebben weer een topervaring beleefd in en met de natuur op hun eigen schooltuin. Ieder kind beleeft het uur schooltuinieren wat anders, maar ieder heeft veel geleerd met hoofd, hart en handen:

o   Hoe de kale akker verandert in een weelderige tuin met groente, bloemen, on(gewenste)kruiden, en dat daar veel beestjes op en in de bodem en op de planten leven. 

o   Hoe je moet zaaien, planten, wieden en oogsten

o   Hoe de planten op de tuin groeien, bloeien en vruchten maken en wat ze nodig hebben.

o   Hoe de natuur werkt; de kringloop, de bestuiving, over biologisch tuinieren,

o   hoe de groentes smaken; dat zelf gemaakte schooltuinsoep en kruidenboter heel lekker is.

Het tuinplan en tuinprogramma en de groei van de gewassen

In het tuinplan schoven de meeste gewassen weer een meter op om te zorgen dat de grond niet uitput of last krijgt van ziektes omdat aardappels, of andere planten steeds op hetzelfde stuk staan.

Maar het fleurige afrikanenrandje deed het weer goed vooraan in de tuin. Na zo’n droge warme zomer vraag je je af of het tuinplan aangepast moet worden. De spinazie is bij veel kinderen doorgeschoten, omdat het heel snel warm werd. En de bonen kwamen langzaam aan de groei, ze moesten steeds weer bij gezaaid en geplant worden. Misschien meten we de bonen toch maar eerder zaaien met het risico dat er al veel goede bonen zijn als de kinderen nog op vakantie zijn. Maar ook is het een wonder hoe goed alles groeide met een beetje water uit de gieters. De sla en andijvie gaven geweldige kroppen en de courgettes blijven groeien, ook als je stopt met 3x per week begieten.

Voor de zomervakantie hadden we een paar erg warme dagen. We pasten ons aan door een verhaal in de schaduw te vertellen, over de duivel in het riet en het bloemetje van de akkerwinde (maria’s glazeke) waar je uit kan drinken. We proefden ook bloem-kruidenboter, maar het was te heet om die op de tuin te maken.

De open Avond werd goed bezocht en was gezellig. Nieuw waren de Romeinse hapjes, gemaakt door Ellis van de Romeinse kruidentuin. Na afloop werd ons het wijnkistje overhandigd van de wijnvereniging Matilo. Wij gaven hen een bijdrage voor de vergoeding van het maaiwerk door GEMIVA en DZB.

De Tuingroep

Het is fijn dat we met zoveel vrijwilligers waren: totaal 9 . Sommigen konden alleen de eerste les helpen, anderen de 2^e les. Barbara doet veel buiten de lessen, en is altijd bereid om in te vallen als veel anderen niet kunnen. Taco hebben we een paar maanden moeten missen, maar komt ons weer versterken. Er is met DZB een vrijwilligerscontract getekend. We nemen afscheid van Olga en van Carola.

Contact met school en tuinouders .

We  hebben als vrijwilligers geen invloed op het aantal tuinouders. Met 1 groep komen er 4 mee, met een ander 0-1. We kunnen bij de definitieve inschrijving wel extra ons best doen om ze te werven met een leuke oproep.

De tuinlessen werden goed gebruikt op school. De kinderen zijn hierdoor voorbereid op het tuinwerk, maar ook kun je met filmpjes iets extra’s laten zien over de kieming van zaden, hoe aardappels onder de grond groeien, over de bodemdieren die ze zijn tegengekomen, over waarom we mesten en wat er gebeurt in de composthoop.

Wensen en plannen voor 2019

Er moet echt gesnoeid worden aan de boom langs het pad. Deze vraag ligt al bij de gemeente.

Er valt op zeker 6 tuinen al zoveel schaduw, dat je hier geen kinderen kunt laten tuinieren. We zullen die tuinen gebruiken voor andere gewassen. Op het algemene stuk met de extra’s zullen dan 6 kindertuinen uitgezet worden.

Ook de meidoornhagen zijn na 9 jaar inmiddels zo hoog en breed dat die teveel schaduw geven. Ook daar vragen we om een grote snoeibeurt.

We willen meer zekerheid over het maaien; wanneer wordt er gemaaid en hoe vaak?

Het achterpad was een aantal weken niet begaanbaar.

We willen nagaan met de betrokkenen, met name de Scouting of er een stroomaansluiting mogelijk is bij de brug. De brug wordt ook bediend met stroom. Dit maakt het mogelijk om een elektrische sproeier aan te sluiten.

Aan het meegeven van plastic zakjes en tasjes aan kinderen om de oogst mee naar huis te nemen, komt geen einde. Natuurlijk hebben veel kinderen wel ze hun oranje rugzakje, maar daarin is het handig om een binnentasje te doen omdat de oogst anders vol met grond thuiskomt.

Alle oproepen om meteen na thuiskomst weer een nieuw hergebruikt tasje in de rugzak te stoppen hebben niet geholpen. Met alle aandacht voor het grote plastic probleem, hebben we besloten om in 2019 helemaal geen plastic zakjes en tasjes uit te delen. Ook de leerkrachten zijn het ermee eens en vinden dat kinderen dan de boontjes en de wortels maar los in de hand moeten meenemen, of bij hun vriendje in de tas te doen.

Dit voorstel is ook door de andere tuincomplexen aangenomen.

Geschreven door Marian Kathmann.

De Zilverdistel (Rijn en Vliet)

Tuinprogramma en tuinplan

Het jaar begon veelbelovend met een NL Doet dag: aankomende gidsen van het IVN hebben een dag lang allerlei klussen gedaan, zoals een groot stuk kweekgras verwijderd, de composthoop omgezet en de compost over de tuin verspreid en nog veel meer. Ook de oud-vrijwilligers lieten zich niet onbetuigd. Een fijne start van het seizoen.

 De kinderen van BSO de Schatkist kwamen voor het 2^e jaar naar de Zilverdistel. Inmiddels had ik wat meer ervaring met jonge kinderen zodat het samenstellen van een programma wat makkelijker ging. De aardappels hebben het erg slecht gedaan, soms maar 2 aardappels per plant. Waarschijnlijk door de droogte, ondanks dat ik bijna ieder weekend de sproeier ruime tijd aanzette. Een voordeel was wel dat er daardoor veel minder slakken waren. De andijvie was klaar in de vakantie, maar ook doorgeschoten andijvie ziet er prachtig uit. De kinderen hebben een mooie krop sla, tuinkers, radijsjes en bloemen mee naar huis gekregen. We hebben dit jaar in de vakanties zelf de tuin bijgehouden maar zijn met deze club wel tot in november doorgegaan. Daardoor konden we ook aandacht aan de herfst besteden met bladerenknutsels en radijsjes in november.

Omdat er nog een cirkel over was, hadden we ruimte genoeg. We hadden inmiddels contact met de weekendklas van Jes Rijnland. Ze wilden graag een aantal keer naar de tuin komen in hun pauze. De bedoeling was steeds met hetzelfde groepje kinderen uit groep 7 en 8 naar de tuin te komen. Al snel bleek dat het helaas steeds wisselende kinderen waren, dat ze korter kwamen dan afgesproken en ook nogal eens afzeiden. Dan is het wel heel moeilijk om te tuinieren. Na de vakantie zou het programma doorlopen, maar we hebben helaas niets meer van ze gehoord. Jammer!

De appelbomen hebben een prachtige oogst gegeven

Vrijwilligers

Gelukkig  waren er nieuwe vrijwilligers: Els en Lisanne hielpen met alle activiteiten van de BSO, Hester met de weekendklas. Ook was er een bewoner die zo af en toe een handje hielp: ze haalde steeds de winde uit de omringende tuin weg, zodat het er een stuk beter uitzag.

Overige:

Er is meer contact met het verzorgingshuis Rijn en Vliet. Er waren plannen om samen met de weekendklas activiteiten te gaan organiseren, maar dat is niet doorgegaan.

Op 17 juni hebben we meegedaan aan de open tuinmiddag van Groen Dichterbij, maar er zijn helaas maar weinig bezoekers geweest.

Niet iedereen kon het bezoek van de BSO kinderen waarderen: een bewoner heeft een mail over geluidsoverlast en hinder van kinderen gestuurd. Meerdere keren per week had ze last van schreeuwende kinderen, terwijl de BSO toch echt maar een uurtje per week kwam. Na een goed gesprek met haar waarin ze aangaf waar ze last van had, konden we gelukkig meer rekening met haar houden. Volgend jaar willen we ook meer bloemen proberen te kweken. Leuk voor jong en oud!

Wensen en plannen

Het tuinhuisje begint echt slecht te worden en zou moeten worden opgeknapt, dit schreef ik vorig jaar ook al, maar nu wordt het echt wel nijpend.

Er is plek voor nieuwe groepen kinderen, b.v. van het project DOOR in het Jacques Urlusplantsoen of een tweede BSO. Er moeten daarvoor nog wel meer vrijwilligers bijkomen.

Meer aandacht voor kruiden en bloemen, misschien ook bessenstruiken?

Rijn en Vliet heeft het stuk tuin vlakbij hun tuindeuren grondig opgeknapt. Nu zijn er op zondag koffiemiddagen. Misschien is het wel leuk om in het kader van groen grijs en gelukkig daar wat mee te gaan doen.

Geschreven door  Marlieke Spijker

5. Centraal georganiseerde activiteiten

Cursusaanbod van de VLS

Op basis van de wensen van de vrijwilligers werd weer een aanbod gedaan van diverse workshops en cursussen. In maart werd ook de introductiecursus voor nieuwe vrijwilligers georganiseerd. Na de introductie worden de vrijwilligers op het eigen tuincomplex verder ingewerkt en begeleid.

9 mensen lieten zich bijscholen in de EHBO. De docent Hellen van der Weijden speelt in op de vragen van de deelnemers.  En die vragen zijn er zeker. Wat te doen bij  een wond; wanneer moet je het laten hechten. Wat te doen bij insectenbeten en hoe geeft je duidelijke informatie over teken zonder angst te zaaien. Gelukkig gebeuren er niet veel ongelukken, maar  een goede EHBO-doos, insectenuitzuiger, tube Prikweg en Arnica in de la, zijn heel belangrijk.

We hadden een workshop over educatieve vaardigheden en welke werkvormen allemaal gebruikt worden tijdens de lessen. Je hebt niet altijd een project nodig of een uitgebreide tuinles, een verhaal, een uitnodiging om te zoeken naar lieveheersbeestjes, werkt ook. En met de grondboor op zoek naar de klei onder de tuingrond, is een succes gebleken. Duidelijk is wel dat  er ook bij andere instellingen nog weinig gebruik gemaakt wordt van invulbladen. Een kijkwijzer/handleiding voor de tuinvrijwilligers werkt beter. En regelmatig met elkaar uitwisselen wat goed werkte; waardoor ontstond er echt verwondering . Dat begint altijd met je eigen verwondering.  Bloemenkruidenboter maken, het onkruidspel, het onkruid van de week, bloemen plukken aan het eind van de les, allemaal manieren om de kinderen te laten ontdekken en verwonderen over wat er op de tuin gebeurt.

Speciaal i.v.m.het  project Leiden zoemt werd een middag georganiseerd i.s.m. de Hortus botanicus over wilde bijen. Welke materialen zijn er, en hoe kun je hommels herkennen. Zeker is dat veel tuinvrijwilligers wel iets opgestoken hebben van de workshop en het telformulier van de Nationale bijentelling.

De workshop ontdekkingen doen aan bomen  op een mooie zomeravond was druk bezocht en een workshop onder leiding van Ton Lommers is altijd een succes.

Jaarlijkse uitje voor vrijwilligers

De ingrediënten voor een gezellige dag uit met schooltuinvrijwilligers zijn dezelfde: een mooie tuin bekijken, en uitwisselen met schooltuincollega’s. Maar ook koffie , een lunchbuffet/picknick en gezellig samen zijn buiten.

En met zijn allen in de bus ernaar toe.

De locaties waren wel dicht bij elkaar, allemaal in Delft of Midden Delfland, maar de reistijd viel tegen. Op Hodenpijl  is een aanrader en de rondleiding binnen in het kerkje en op de tuin was beduidend langer dan de door hen opgegeven tijd van een half uur. Op de Delftse schooltuin in de Delftse Hout zagen we veel overeenkomsten, maar ook verschillen. Helaas is het Delftse schooltuinbestuur grotendeels bezig met subsidies verwerven en wordt er niet of heel weinig getuinierd door schoolgroepen onder schooltijd. Voor ons is het gelukkig anders ; de subsidie is structureel; scholen zijn enthousiast en het gevraagde bedrag per kind levert meestal geen problemen op. Maar we werken er ook hard voor om dit elk jaar weer waar te maken. Bij een ander kijken maakt je ook wel dankbaar voor wat je zelf hebt.

Verwonderpaspoort.

In 2017 was de Vereniging Leidse schooltuinen al aangesloten bij het Verwonderpaspoort. Vanaf 2018 konden verwonderpaspoorten ook gescand worden zodat leerlingen thuis op het eiland van de voorzomer en nazomer konden kijken,  opdrachten  uitvoeren en een badge verdienen. Niet alle schoolgroepen hadden voor hun groep verwonderpaspoorten, maar daar wordt door de verschillende werkgroepen  van het Verwonderpaspoort aan gewerkt om te zorgen dat het aantal volgend schooljaar groter is.

6. Verslag van de Contacten-Commissie (CC)

Werving vrijwilligers.

Begin van het jaar zijn er artikelen verschenen in de huis-aan huisbladen om nieuwe vrijwilligers te werven. Dat leverde iets minder aanmeldingen op dan in voorgaande jaren. Maar mensen komen zich zelf ook melden vlak voor of in het seizoen en dat gebeurde ook dit jaar weer. We proberen de oproep voor nieuwe vrijwilligers op vele manieren te verspreiden, met posters op diverse plekken, via I-Doe, volkstuinders, via nieuwsbrieven en facebook van natuur071 en duurzaam071, Ideewinkel , deelname aan markten enzovoort. Van de tuin(groot)ouders die mee komen helpen tijdens het seizoen, zijn er altijd enkele die ook vrijwilliger worden. Dat kan ook soms na 6 jaar zijn.

Start tuinseizoen

De officiële start van het paadjes trappen was op 3 april op schooltuincomplex de Distelvink in de Stevenshof.  Voorop bij het traditionele  paadjes trappen gingen bestuursleden van het WOZ-fonds.

Dankzij bijdragen van Fonds 1818 en WOZ-fonds was een grondverbeteringsproject uitgevoerd. De kleigrond is hier ook na 32 jaar nog moeilijk bewerkbaar voor de kinderen en vaak heel nat. De verwachting  is dat het mengen met Lavakorrels, zgn. Lava-Oxygen zand voor verbetering gaat zorgen.

Bijenjaar en jaarthema

De VLS  heeft zich aangesloten bij het Bijenjaar van Nederland zoemt.  In Leiden werden  alle activiteiten afgestemd en gebundeld in de kalender Leiden Zoemt.  Op de schooltuinen worden de kinderen vertrouwd gemaakt met honingbijen, maar ook met de vele wilde bijen, zoals hommels en elk schooltuincomplex heeft een bijenhotel.  

Ook in 2018 is het thema van ‘Bodem tot bord’ weer ruim aan de orde geweest o.a. met proeverijen, en de succesvolle soeples.  Je zou dit niet meer een jaarthema moeten noemen, maar het reguliere thema. Het landelijk project  ‘Jong Leren eten’ van 2twee  ministeries, loopt nog door tot 2020, maar is in Leiden nog niet erg bekend bij de scholen.  In het samenwerkingsverband het Verwonderpaspoort  (VWP) is gewerkt aan een uitbreiding met het thema gezondheid door aansluiting van de GGD. Ook landelijk wordt het belang van schooltuinen of moestuintjes bij school uitgedragen. 

De VLS heeft een bijdrage kunnen leveren aan de brochure Moestuinieren met kinderen dat in opdracht van Jong leren eten is samengesteld. De onderzoekers Marianne van Lier en Willy Leufgen hebben interviews en bezoeken afgelegd  in Leiden. In de verwijzingen worden met name onze instructiefilmpjes aanbevolen.  https://www.jonglereneten.nl/sites/default/files/2018-10/Tips%20voor%20Moestuinieren%20met%20kinderen_Oase2018.pdf

De vieropen avonden in juni werden druk bezocht

Verwonderpaspoort

Omdat VLS partner is van het Verwonderpaspoort is op de open avonden ook de Vriendenfiets van de Hortus aanwezig geweest, die ook dienst doet als promotie van VWP en het thema Bijen.

Op Cronesteyn konden kinderen die avond ook meedoen aan een bijenactiviteit.

PR activiteiten

De VLS heeft zich gepresenteerd op een aantal markten.

Op de plantenmarkt in de Hortus op zaterdag 12 mei werd een eigen kraam verzorgd.

Op de Bijenmarkt hebben de schooltuinen ook meegeholpen aan het presenteren van het Thema ‘Leiden zoemt’ , samen met de Provincie, Bijenlandschap,  Hortus en NDE(natuur- en duurzaamheidseducatie ) van de gemeente leiden.

Tijdens de Leidse hooidagen eind augustus  is een activiteit aangeboden, samen met IVN Leidse regio. Er werd enthousiast gevlochten met tarwehalmen, maar tegelijk was er ook aandacht voor het schooltuinwerk

Op 12 december stond de VLS op de Doebeurs, georganiseerd door I-doe om aan potentiele vrijwilligers te laten zien wat er allemaal te doen is. De beurs was in Buurthuis Op eigen wieken en gericht op bewoners uit Leiden Noord en Zuid-West. We hebben een aantal leuke gesprekken gehad, maar tot nu toe zijn er geen vrijwilligers uit voortgekomen.

7. Verslag tuinonderhoud Arbor Vitalis

Er is weer een jaar hard gewerkt door Arbor Vitalis om  het tuinieren van de basisschool leerlingen mogelijk te maken. De groepen waarmee ik dat doe komen voornamelijk van het voortgezet speciaal onderwijs. Dit zijn o.a. groepen van het Metrum en het Auris college.Ik werk met deze groepen ik het kader van een kennismaking met het werken in het groen of als vervolgkeus van de leerling voor een verdere verdieping in het groenwerk.

Daarnaast werk ik met mensen die door hun beperking niet of nog niet in een gewone baan kunnen functioneren maar voor wie het wel belangrijk is dat ze goede in zinvolle dagbesteding hebben.

Samen met deze groepen doe ik het onderhoud op de 5 complexen van de schooltuinvereniging.

Dit houdt in : De heggen 2x per jaar knippen, grasmaaien elke week ,kantjes steken, schoffelen onkruid maaien aan de randen en schoon houden van de straatjes, vruchtbomen en knotwilgen snoeien, houtwallen bijhouden ,composthopen uitrijden, slootwerk , rietmaaien en de bemesting en het grondwerk van de 5 complexen.

Daarnaast de cultivering van de ongebruikte stukken ter voorkoming van verwildering met struikjes, bomen en groente. Dit ook om jaarrond werk te hebben voor mijn deelnemers.

De problematiek van de deelnemers vraagt over het algemeen een veilige voorspelbare omgeving. Soms luistert dat heel nauw en kan de geringste verandering zoals het plotseling verschijnen van een vreemd gezicht al voor angst en paniek zorgen.

Daarom vind ik het over het algemeen fijn als ik de omgeving zoveel mogelijk kan controleren en er niet gelijktijdig andere groepen zijn. Mede omdat dit ook  beperkingen oplegt aan het maaien en knippen wat toch met enig lawaai gepaard gaat.

Dit alles op elkaar afstemmen en ook nog het noodzakelijk werk afkrijgen voor de aanwezige ‘’deadlines’’ is best een zware klus.

Zo begint het werk elk jaar met het bemesten van de tuin met ruim 30 m3 biologische stalmest.

Dit begint echter een steeds ingewikkelder klus te worden. Naast de zwaarte van het werk en de logistieke perikelen van het werk zelf qua  weer, aanvoer van de mest, materieel om het op te brengen en het uiteindelijke verspreiden op de akker is er ook letterlijk en figuurlijk steeds minder ruimte voor het uitvoeren van dit soort agrarische activiteiten.

Daarom gaan we vanaf dit jaar kijken naar andere mogelijkheden van bemesting.

Op de Stevenshof zijn afgelopen jaar 70 m3 lavazand opgebracht en 40 m3 verteerde stalmest. Als het nu niet wil groeien en bloeien weet ik het ook niet meer! De drainagepijpen zijn schoongespoten.

Het land is voor de winter geploegd en ligt nu te wachten tot het voorjaar. Dan gaan we een dun bovenlaagje frezen om het voor de tere kinderhandjes weer bewerkbaar te maken.

Ook Cronesteijn ligt er prachtig geploegd bij. Nu nog Noord, Matilo en Rijn & Vliet.

We hopen op een mooi voorjaar.

Verslag van Robert Averink